Oddział Kliniczny Endokrynologii, Endokrynologii Onkologicznej, Medycyny Nuklearnej i Chorób Wewnętrznych
Oddział Kliniczny Kliniki Endokrynologii zapewnia specjalistyczną opieką pacjentom ze schorzeniami endokrynologicznymi, ze szczególnym uwzględnieniem onkologii endokrynologicznej. Posiada wysoko kwalifikowany zespół endokrynologów o dużym doświadczeniu klinicznym. Rocznie hospitalizowanych jest w Oddziale Klinicznym ponad 2 tysiące pacjentów, a w ramach Poradni Przyklinicznej konsultowanych jest rocznie ponad 12 tysięcy chorych. Prowadzimy pełną diagnostykę i leczenie zachowawcze schorzeń układu endokrynnego dorosłych, przygotowujmy pacjentów do leczenia operacyjnego i zapewniamy opiekę w okresie pooperacyjnym, monitorujemy leczenie substytucyjne.
Choroby endokrynne
- Choroby Przysadki Hormonalnie czynne guzy przysadki w tym ACTH-zależny zespół Cushinga, akromegalia, prolactinoma, guzy przysadki niewydzielajace, wieloosiowa niedoczynność przysadki, moczówka prosta
- Choroby tarczycy nadczynność i niedoczynność tarczycy, orbitopatia tarczycową w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa wymagający leczenia pulsami steroidów oraz uzupełniającymi naświetlaniami tkanek miękkich oczodołów,
- Wole guzowate,
- Choroby przytarczyc nadczynność i niedoczynność przytarczyc
- Choroby nadnerczy guzy nadnerczy hormonalnie czynne: Pheochromocytoma , Zespół Conna, ACTH-niezależny zespół Cushinga, gruczolaki nadnerczy hormonalnie nieczynne, późno ujawniający się wrodzony przerost nadnerczy
- Cukrzyca
- Guzy neuroendokrynne GEP-NET, hormonalnie czynne guzy trzustki
- Zaburzenia funkcji gonad hipogonadyzm, zespół policyklicznych jajników
Prowadzimy leczenie ostrych stanów w chorobach endokrynologicznych tarczycowy przełom hipoi hipermetaboliczny, przełom nadnerczowy, ciężkie zaburzenia elektrolitowe (hipoi hipernatremia, SIADH)
Onkologia Endokrynologiczna
- diagnostyka i leczenie raka tarczycy, w tym leczenie 131I raka zróżnicowanego tarczycy (po stymulacji endogennej lub za pomocą rekombinowanego TSH)
- rak przytarczyc,
- rak nadnerczy.
- guzy neuroendokrynne, z uwzględnieniem nowoczesnych metod obrazowania radioizotopowego, takich jak scyntygrafia receptorowa będąca jedną z najlepszych metod w lokalizacji ogniska pierwotnego, poszukiwaniu przerzutów GEP-NET, kwalifikacji pacjentów z rozsianą chorobą nowotworową lub nieoperacyjnym guzem pierwotnym do leczenia izotopowego oraz monitorowanie chorych po leczeniu chirurgicznym i/lub leczeniu z wykorzystaniem zimnych i znakowanych itrem i/lub lutetem analogów somatostatyny.
Wykonywane badania scyntygraficzne
Badania scyntygraficzne dla potrzeb onkologii:
- diagnostyka raka tarczycy scyntygrafia całego ciała po podaniu terapeutycznej i diagnostycznej dawki radiojodu, diagnostyka raka rdzeniastego
- diagnostyka guzów neuroendokrynnych z użyciem znakowanych analogów somatostatyny, znakowanego GLP-1
- diagnostyka guza chromochłonnego po podaniu 123I-MIBG, 131I-MIBG
- diagnostyka z użyciem innych specyficznych i niespecyficznych markerów nowotworowych np. 99mTc-MIBI, 99mTc-DMSA
- poszukiwanie pierwotnych i przerzutowych zmian nowotworowych w układzie kostnym
- badanie układu chłonnego wraz z poszukiwaniem węzłów wartowniczych w raku sutka, czerniaku, w rakach narządu rodnego
Badania układu endokrynnego:
- scyntygrafia tarczycy, wychwyt 123I,131I,99mTc,
- scyntygrafia przytarczyc metodą subtrakcyjną oraz metodą opóźnioną (99mTc-MIBI SPECT)
Badania scyntygraficzne serca:
- badanie perfuzji mięśnia serca metodą bramkowaną wraz z analizą ilościową i oceną odcinkowych zaburzeń kurczliwości i grubienia skurczowego mięśnia serca w warunkach podstawowych, obciążenia wysiłkiem lub z zastosowaniem testów farmakologicznych (dipirydamol, adenozyna) (Gated SPECT)
- wentrykulografia radioizotopowa w warunkach podstawowych i w próbach obciążeniowych (test wysiłkowy, testy farmakologiczne)
- badania receptorowe serca
Badania układu nerwowego:
- badania perfuzji mózgowej
- badania receptorowe
Scyntygrafia perfuzyjna płuc
Diagnostyka układu kostnego:
- diagnostyka zapalenia kości
- diagnostyka i różnicowanie zmian w układzie kostnym po wszczepieniu protez stawowych
- diagnostyka przerzutów nowotworowych do kości
Pełna radioizotopowa diagnostyka układu moczowego w tym przede wszystkim:
- statyczna i dynamiczna scyntygrafia nerek wraz z oznaczaniem filtracji kłębkowej GFR
- diagnostyka nerki przeszczepionej
Diagnostyka przewodu pokarmowego:
- statyczna i dynamiczna diagnostyka ślinianek
- statyczna oraz dynamiczna scyntygrafia wątroby
- diagnostyka naczyniaków wątroby (99mTc-pirifosforan)
- poszukiwanie miejsc krwawienia z przewodu pokarmowego
Badanie układu limfatycznego kończyn dolnych
Prowadzone terapie izotopowe:
- leczenie guzów neuroendokrynnych znakowanymi analogami somatostatyny
- leczenie raka tarczycy oraz nadczynności tarczycy izotopem 131I
- leczenie chłoniaków nieziarniczych – radioimmunoterapia
- leczenie przerzutów nowotworowych do kości
- synowiektomie radioiozotopowe
Programy naukowo-badawcze dotyczące wczesnego wykrywania i prewencji chorób układu dokrewnego prowadzone w ramach Oddziału Klinicznego i Katedry Kliniki Endokrynologii
Wczesne wykrywanie i zapobieganie chorobom tarczycy u kobiet w ciąży, u kobiet planujących ciążę i w okresie poporodowym.
- opracowanie modelu opieki nad ciężarną z zaburzeniami funkcji tarczycy,
- określenie grupy kobiet z ryzykiem zaburzeń funkcji tarczycy wymagających oceny tyreologicznej podczas planowania ciąży, w trakcie jej trwania oraz w okresie poporodowym - czyli przygotowanie polskich wskazań do badań przesiewowych,
- ustalenie wartości referencyjnych stężeń hormonów tarczycy w poszczególnych trymestrach ciąży.
Badania genetyczne w chorobach endokrynnych.
- u osób z rzadkimi chorobami endokrynnymi (np. zespoły wielogruczołowe, rak rdzeniasty tarczycy, pheochromocytoma, GEP-NET)
- ocena ryzyka wystąpienia tych chorób u krewnych pacjenta
- rak zróżnicowany tarczycy – badania genetyczne w bioptatach tarczycy
Pierwotna i wtórna prewencja cukrzycy typu 2 i jej powikłań
- Od kilkunastu lat zespół pracowników Oddziału Klinicznego Kliniki Endokrynologii we współpracy z czołowymi ośrodkami europejskimi prowadzi programy zapobiegania cukrzycy i jej powikłań u osób z zaburzeniami tolerancji węglowodanów oraz czynnikami ryzyka rozwoju choroby. W tym okresie przeprowadzono specjalne, certyfikowane szkolenia dla pielęgniarek, lekarzy i pracowników służby zdrowia przygotowujące do prowadzenia działań profilaktycznych.
- W ramach programów prewencyjnych Miasta Krakowa przebadano i poddano prewencji kilkanaście tysięcy mieszkańców naszego miasta.
Program eliminacji niedoboru jodu w Polsce.
Oddział Kliniczny Kliniki Endokrynologii uczestniczy w realizacji „Programu Eliminacji Niedoboru Jodu w Polsce na lata 2009-2011. Celem programu jest ocena skuteczności polskiego modelu profilaktyki jodowej, w tym dostosowanie działań profilaktycznych do zmieniających się zaleceń dietetycznych. Program obejmuje badania nad stanem niedoboru jodu wśród dzieci szkolnych, kobiet ciężarnych i noworodków. W ramach Programu kontrolowana jest jakość jodowania soli kuchennej, opracowywane są także alternatywne źródła jodu, co związane jest z zaleceniami zmniejszenia spożycia soli – głównego nośnika jodu w Polsce. Prowadzone są także prace nad rejestrem raka tarczycy. Program stanowi kontynuację badań prowadzonych w Klinice od kilkunastu lat (Program finansowany przez Ministerstwo Zdrowia).
Poszukiwanie nowych metod diagnostycznych i leczniczych:
Poszukiwanie nowych form terapii przeciwnowotworowej opartej na terapii izotopowej (poszukiwanie nowych targetów i ligandów specyficznych nowotworowo), w rozsianych nowotworach pochodzenia endokrynnego, w których aktualnie nie ma wystarczająco dobrych i skutecznych metod leczenia (rak kory nadnerczy, rak rdzeniasty tarczycy, złośliwy guz chromochłonny, raki neuroendokrynne; współpraca w ramach międzynarodowych projektów europejskich COST).
Nowe metody obrazowania w guzach neuroendokrynnych z użyciem znakowanych analogów somatostatyny oraz analogów GLP-1.
Ponadto prowadzonych jest szereg projektów badawczych dotyczących optymalizacji procedur diagnostyczno-leczniczych w chorobach endokrynnych w ramach współpracy z innymi ośrodkami w Polsce.
GUZY NEUROENDOKRYNNE
Chociaż nowotwory neuroendokrynne występują częściej niż nowotwór trzustki czy żołądka, wciąż nasza wiedza na ich temat jest niewystarczająca. Brak charakterystycznych objawów przekłada się na przedłużającą się diagnostykę, która często zajmuje od 3 do 7 lat. Warto więc poznać najważniejsze fakty dotyczące tej choroby, bo im szybciej zostanie rozpoznana, tym większą mamy szansę na jej wyleczenie.
CZYM SĄ NOWOTWORY NEUROENDOKRYNNE?
Nowotwory neuroendokrynne, nazywane w skrócie NET lub NEN (ang. neuroendocrine tumors/ neuroendocrine neoplasms), to stosunkowo rzadkie i nietypowe nowotwory, które mogą rozwijać się latami, nie dając przy tym żadnych charakterystycznych objawów. To nowotwór rozwijający się z komórek neuroendokrynnych, obecnych w całym organizmie. Może rozwijać się w różnych lokalizacjach, najczęściej jednak występuje w obrębie przewodu pokarmowego. Blisko 70% z nich zlokalizowana jest w obszarze żołądka, jelit oraz trzustki. Szczyt zapadalności na nowotwory NET przypada na szóstą dekadę życia, niezależnie od płci. Guzy te mogą być zlokalizowane w jednym miejscu lub obejmować kilka narządów naraz. W ostatnim czasie zaobserwowano wzrost występowania NET żołądka i odbytnicy, z niewielką przewagą mężczyzn w porównaniu z kobietami. Ponad 30% NET stanowią rakowiaki, czyli guzy jelita cienkiego lub początkowej części jelita grubego. Ponad 50% NET rozwijających się w obrębie przewodu pokarmowego znajdowana jest przypadkowo podczas zabiegu operacyjnego w jelicie cienkim i wyrostku robaczkowym, a także w momencie rozpoznania przerzutów odległych. Kolejnym pod względem częstości umiejscowienia jest NET odbytnicy i pozostałej części jelita grubego, w następnej kolejności NET trzustki.
Trudności może sprawiać odróżnienie NET od innych powszechnie występujących chorób, gdyż guzy neuroendokrynne to nowotwory trudne w rozpoznaniu. Dzieje się tak, ponieważ ich objawy mogą być niecharakterystyczne i często towarzyszyć innym, znacznie częściej występującym chorobom, jak m. in. choroba wrzodowa, stany zapalne jelit, astma czy zespół jelita drażliwego. Jest to często przyczyną późnego rozpoznania tych nowotworów. Z tego względu zanim dojdzie do postawienia właściwej diagnozy, pacjenci często próbują leczyć się albo nieodpowiednimi lekami, albo u niewłaściwych specjalistów. Rozpoznanie jest jeszcze późniejsze, gdy nie pomyśli się o tym, że przyczyną tych objawów może być właśnie nowotwór neuroendokrynny.
JAKIE OBJAWY WSKAZUJĄ NA NOWOTWÓR NEUROENDOKRYNNY?
Nowotwory NET zazwyczaj rozpoznawane są przypadkowo. W blisko dwóch na trzy przypadki nowotworów neuroendokrynnych mamy do czynienia z guzem nieaktywnym hormonalnie, czyli takim, który początkowo nie daje żadnych objawów klinicznych. Później mogą pojawić się objawy związane z samym guzem, uciskiem, naciekaniem struktur sąsiadujących czy występowaniem przerzutów odległych. Najczęstszym objawem może być ból w jamie brzusznej, utrzymujący się i nawracający, czasami przez bardzo długi okres czasu. Pozostałe przypadki stanowią guzy czynne hormonalnie, które mogą produkować substancje dające różne objawy choroby. Ze względu na rodzaj wydzielanych hormonów oraz powiązanych z nimi symptomów, które mogą wskazywać na obecność choroby, wyróżniamy m.in. następujące typy tych nowotworów:
- RAKOWIAK - najczęstsza postać hormonalnie czynnego nowotworu neuroendokrynnego przewodu pokarmowego. Guz ten charakteryzuje się produkcją serotoniny, hormonu wpływającego na rozszerzanie lub zwężanie naczyń krwionośnych, może wywoływać m.in.: napadowe zaczerwienienia skóry, biegunki, zmiany zastawkowe w prawej części serca, skurcze mięśni, teleangiektazje, obrzęki, trudności w oddychaniu, bóle brzucha, miopatię czy niecharakterystyczne objawy stawowe. Rakowiak najczęściej rozwija się w jelicie cienkim, może także występować w obrębie płuc, wywołując skurcze oskrzeli, kaszel, trudności w oddychaniu, a nawet krwioplucie.
- INSULINOMA - najczęstszy hormonalnie czynny nowotwór neuroendokrynny trzustki, drugi co do częstości występowania guz neuroendokrynny. Nowotwór ten w niekontrolowany sposób produkuje insulinę, co może prowadzić do hipoglikemii, czego konsekwencją może być nawet utrata świadomości. Objawami wskazującymi na obecność tego typu nowotworu mogą być: zawroty głowy, zaburzenia koncentracji, zaburzenia mowy i widzenia, silne uczucie głodu, nadmierna drażliwość.
- GASTRINOMA – guz trzustki lub dwunastnicy, w większości przypadków złośliwy. Wydziela gastrynę, która imituje objawy nawracającej, trudnej do leczenia choroby wrzodowej.
- GLUKAGONOMA – guz ten stanowi 2% wszystkich nowotworów NET. Może się objawiać tzw. rumieniem nekrotycznym wędrującym, bólami brzucha, biegunkami, anemią, szybką i niekontrolowaną utratą masy ciała, a także zakrzepowym zapaleniem żył.
- VIP-OMA – to rzadki guz, który stanowi zaledwie 1% nowotworów NET. Objawy, jakie wywołuje to wodnista biegunka, doprowadzająca do ciężkich zaburzeń elektrolitowych.
- SOMATOSTATINOMA – to również rzadko występujący nowotwór, wywołujący biegunki, zaburzenia gospodarki węglowodanowej oraz kamicę pęcherzyka żółciowego.
Kto jest narażony na rozwój NET?
Nie ma jednoznacznych czynników predysponujących do rozwoju choroby. Wiadomo, że w przypadku NET żołądka może wystąpić pewna zależność rozwoju choroby w związku z przewlekłym stosowaniem dużych dawek leków hamujących wydzielanie kwasu żołądkowego. Szczyt zachorowań na NET przypada po 50r.ż., jedynie NET wyrostka robaczkowego rozpoznawane są częściej u ludzi młodych w wieku poniżej 30 lat.
Czy NET może być chorobą dziedziczną?
Nowotwory neuroendokrynne mogą stanowić część zespołu mnogich gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczych tzw. zespołów MEN, w takim przypadku do rozwoju choroby przyczynia się obecność mutacji określonych genów.
Co możemy zrobić obserwując u siebie objawy sugerujące obecność NET?
W przypadku stwierdzenia niepokojących objawów np. gwałtownego zaczerwienienia twarzy, zlewnych potów, uderzeń gorąca, przewlekłych dolegliwości bólowych w jamie brzusznej celowa byłoby konsultacja przez lekarza endokrynologa zajmującego się leczeniem pacjentów z nowotworami neuroendokrynnymi. Przy konsultacji w poradni zostanie pobrana krew na oznaczenie charakterystycznych markerów oraz zlecone zostanie wykonanie badania obrazowego, które przy rzeczywistym podejrzeniu guza określi jego lokalizację.
Możliwości diagnostyczne
Szybkie podjęcie leczenia skutecznie hamuje rozwój guza i znacznie poprawia jakość życia. W przypadku nowotworów neuroendokrynnych pojawia się jednak pytanie, jak wykryć chorobę, która we wstępnej fazie choroby może nie dawać żadnych objawów? Najlepszą metodą są badania przesiewowe, np. badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej, które powinno się wykonywać raz na dwa lata, kolonoskopia, gastroskopia. W przypadku potrzeby bardziej specjalistycznej diagnostyki stosuje się tomografię komputerową, rezonans magnetyczny, badania analogami somatostatyny, a w przypadku badań krwi istnieje możliwość oznaczenia charakterystycznego, choć niespecyficznego markera tych nowotworów, jakim jest chromogranina A.
Wysokozróżnicowane nowotwory neuroendokrynne (czyli wolno rosnące, o mniejszej dynamice wzrostu) mogą wykazywać obecność specyficznych receptorów na powierzchni komórek nowotworowych. Te receptory noszą nazwę receptorów somatostatynowych. Podając pacjentowi syntetyczny analog receptora somatostatynowego połączony z odpowiednim izotopem promieniotwórczym można przeprowadzić diagnostykę choroby, zaczynając od określenia jej lokalizacji, stopnia zaawansowania, ale też można kierować pacjentów już z rozpoznanym nowotworem neuroendokrynnym do najbardziej optymalnej metody leczenia oraz oceniać skuteczność przeprowadzonego leczenia. Ta metoda diagnostyczna nosi nazwę scyntygrafii receptorów somatostatynowych. Jest jedną z najlepszych metod diagnostyki nowotworów neuroendokrynnych. Niestety nie wszystkie NEN wykazują zwiększoną ekspresję receptorów somatostatynowych na powierzchni komórek nowotworowych i wówczas możliwości diagnostyki tego rodzaju NEN mogą być ograniczone. Stąd stale poszukuje się innych analogów białek, których ekspresję można stwierdzić na powierzchni nowotworów neuroendokrynnych. Jednym z takich nowotworów jest guz produkujący insulinę tzw. Insulinoma. W przypadku tego guza ekspresję receptorów somatostatynowych stwierdza się w około 50% przypadków. Ponieważ są to najczęściej guzy małe, ale dające ciężkie objawy wynikające z nadmiernego wydzielania insuliny, ich diagnostyka może być bardzo utrudniona. W tym przypadku występuje natomiast wysoka ekspresja receptorów peptydu glukagonopodobnego typu 1 (tzw. GLP-1), podając pacjentowi analog GLP- 1 znakowany odpowiednim izotopem można poprawić wykrywalność np. drobnych, trudnych do znalezienia zmian typu insulinoma. Dostęp do wykonywania tego typu badań jest ograniczony. Poszukiwanie nowych substancji targetowych służących do znakowania odpowiednim izotopem daje szanse na poprawę wykrywalności NEN.
Leczenie
Wybór leczenia guzów neuroendokrynnych zależy przede wszystkim od typu nowotworu, zróżnicowania histopatologicznego i stopnia zaawansowania. O ile jest to możliwe, stosuje się leczenie chirurgiczne, które pozwala na usunięcie nowotworu. W leczeniu nowotworów NET stosuje się także leczenie farmakologiczne (długodziałające analogi somatostatyny, leki molekularne, chemioterapię) i leczenie z wykorzystaniem izotopów promieniotwórczych, która pozwala na zmniejszenie objawów choroby, zmniejszenie wydzielania charakterystycznych hormonów, regresję guza i zahamowanie postępu choroby .
Nasza Poradnia
Zarządzeniem Dyrektora Szpitala z dnia 22.12.2023 został powołany Ośrodek Diagnostyki i Leczenia Nowotworów Neuroendokrynnych.
W razie pytań prosimy o kontakt z dr Martą Opalińska tel. 12 400 14 66.
